Radca Prawny czy Adwokat - Jak wybrać odpowiedniego specjalistę?

Poruszając się w gąszczu przepisów polskiego prawa, wiele osób nie ma pewności, czy w ich sprawie właściwszą pomocą będzie radca prawny czy adwokat. Choć obie profesje łączy praca na rzecz ochrony praw i interesów klientów, istnieją pomiędzy nimi pewne różnice formalne i praktyczne. W niniejszym artykule przedstawiamy kluczowe informacje na temat kompetencji, uprawnień oraz ścieżek kariery radców prawnych i adwokatów, które pomogą w dokonaniu najlepszego wyboru.

Regulacje prawne i samorządy zawodowe

Zarówno zawód radcy prawnego, jak i zawód adwokata są w Polsce zawodami zaufania publicznego. Podlegają ścisłym regulacjom prawnym, mają też własne samorządy zawodowe oraz kodeksy etyki, które szczegółowo określają zasady wykonywania obowiązków.

• Adwokat działa w ramach samorządu adwokackiego regulowanego przez ustawę Prawo o adwokaturze (z 26 maja 1982 r.). Przynależność do Okręgowej Rady Adwokackiej jest obowiązkowa, a adwokaci są zobowiązani do przestrzegania Kodeksu Etyki Adwokackiej.
• Radca prawny funkcjonuje natomiast na podstawie ustawy o radcach prawnych (z 6 lipca 1982 r.). Samorządem zawodowym radców jest Krajowa Izba Radców Prawnych (KRRP), a zasady wykonywania zawodu określa m.in. Kodeks Etyki Radcy Prawnego.

Przez długi czas różnice między tymi dwiema profesjami były wyraźniejsze (np. radcowie prawni nie mogli reprezentować klientów w sprawach karnych), jednak kolejne nowelizacje zbliżyły do siebie zakres uprawnień obu zawodów.

Ścieżka edukacyjna i droga do zawodu

Droga do uzyskania tytułu adwokata lub radcy prawnego jest podobna pod względem wymagań formalnych. Kandydaci w obu przypadkach muszą ukończyć pięcioletnie studia prawnicze, a następnie odbyć aplikację i zdać państwowy egzamin zawodowy.

• Aplikacja adwokacka trwa zwykle 3 lata i obejmuje zajęcia teoretyczne oraz praktyki. Po zdaniu egzaminu końcowego i złożeniu ślubowania można rozpocząć praktykę jako adwokat.
• Aplikacja radcowska również trwa około 3 lat, po których absolwent zdaje egzamin radcowski i uzyskuje możliwość wykonywania zawodu radcy prawnego.

Różnica pojawia się na etapie wykonywania zawodu: adwokaci nie mogą pozostawać w stosunku pracy (z wyjątkiem umów zlecenia czy umów o świadczenie usług), zaś radcowie prawni mogą być zatrudniani w firmach czy instytucjach publicznych na umowę o pracę.

Kompetencje i uprawnienia

Zakres kompetencji radców prawnych i adwokatów jest dziś w wielu obszarach niemal tożsamy. Obejmuje m.in. udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii i pism procesowych oraz reprezentację klientów przed sądami i organami administracji. Niemniej warto zwrócić uwagę na kilka niuansów:

• Sprawy karne

  Tradycyjnie adwokaci byli jedynymi przedstawicielami, którzy mogli występować jako obrońcy w sprawach karnych. Wraz ze zmianami prawnymi radcowie prawni zyskali uprawnienia do obrony w sprawach karnych i karnoskarbowych. Różnica polega na tym, że radca prawny musi być wówczas niezatrudniony w oparciu o umowę o pracę (wykluczona jest tzw. kolizja interesów).

• Reprezentacja w sprawach cywilnych i gospodarczych

Zarówno radcowie prawni, jak i adwokaci mogą reprezentować klientów w sprawach dotyczących spraw cywilnych, rodzinnych, spadkowych, gospodarczych, administracyjnych i wielu innych.

• Umowa o pracę a forma współpracy

  Adwokat nie może świadczyć usług prawnych w ramach umowy o pracę (nie licząc prac w kancelarii adwokackiej na innych zasadach), podczas gdy radca prawny może być etatowym pracownikiem instytucji czy przedsiębiorstwa. To sprawia, że radcowie prawni często specjalizują się w prawie korporacyjnym, obsłudze firm oraz kwestiach związanych z prawem pracy.

Specjalizacje w praktyce

W dobie rosnącej roli wąskich specjalizacji prawnych, zarówno radcowie prawni, jak i adwokaci coraz częściej koncentrują się na konkretnych dziedzinach. Z punktu widzenia klienta najlepszym rozwiązaniem jest zwrócić się do osoby, która posiada doświadczenie w obszarze zbliżonym do charakteru sprawy.

• Prawo karne
  Większość adwokatów skupia się na reprezentowaniu klientów w sprawach karnych, jednak i radcowie prawni (niebędący w stosunku pracy) mogą taką obronę podjąć. Adwokaci często dodatkowo specjalizują się w sprawach o wykroczenia, przestępstwa gospodarcze czy korupcję.

• Prawo cywilne i rodzinne
  W kwestiach rozwodowych, alimentacyjnych czy spadkowych zarówno adwokat, jak i radca prawny będą w stanie zapewnić profesjonalne wsparcie. Ważniejsze jest tu doświadczenie w prowadzeniu sporów sądowych oraz skuteczne doradztwo w negocjacjach ugodowych.

• Prawo gospodarcze i korporacyjne
  Radcowie prawni, z racji możliwości zatrudnienia w firmach, często specjalizują się w stałej obsłudze podmiotów gospodarczych, doradzając w zakresie umów handlowych, prawa pracy czy compliance. Adwokaci także mogą pełnić podobne funkcje, choć zwykle preferują model kancelaryjny.

Kiedy wybrać adwokata, a kiedy radcę prawnego?

W świetle zbliżenia się uprawnień obu zawodów, często najważniejszym kryterium staje się doświadczenie w danej branży oraz reputacja profesjonalisty. Jednak nadal można wskazać pewne sytuacje, w których wybór jednego z nich może być bardziej oczywisty:

1. Sprawy karne i karnoskarbowe
   Jeśli potrzebujemy wsparcia w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym, wybór adwokata jest rozwiązaniem najbardziej tradycyjnym. Co prawda radca prawny również może pełnić funkcję obrońcy (o ile nie jest zatrudniony na etacie), jednak wielu z nich specjalizuje się głównie w prawie cywilnym czy gospodarczym, więc adwokat będzie tu częściej “pierwszym wyborem”.

2. Stała obsługa przedsiębiorstwa
   Firmy oraz instytucje publiczne z reguły decydują się na nawiązanie współpracy z radcą prawnym, który może być zatrudniony na stałe. Umożliwia to nie tylko bieżącą obsługę prawną, ale także szybkie reagowanie na zmieniające się potrzeby czy ryzyka prawne.

3. Sprawy rodzinne i spadkowe
   Zarówno adwokat, jak i radca prawny może poprowadzić sprawę o rozwód, alimenty czy dział spadku. Tu kluczowy jest poziom empatii oraz doświadczenia danej osoby w obszarze prawa rodzinnego.

4. Sprawy administracyjne i obsługa jednostek sektora publicznego
   Radcowie prawni często specjalizują się w prawie administracyjnym, w tym w obsłudze podmiotów publicznych. W przypadku sporów z organami administracji lub potrzebie stałej obsługi gmin, miast czy instytucji rządowych, radca prawny może okazać się najlepszym wyborem.